Rola matki pszczelej
Oznaczona matka pszczela
Rodzina pszczela składa się z matki pszczelej, zwanej też królową, pszczół robotnic oraz okresowo z trutni i czerwiu we wszystkich stadiach rozwojowych. Matka pszczela spełnia w rodzinie dwie podstawowe funkcje: rozrodczą - składanie jaj (czerwienie) oraz integrującą rodzinę pszczelą - wydzielanie substancji matecznej (feromonów). Czerwienie matki zapewnia ciągłość rodziny pszczelej.
Dojrzałe dorodne trutnie - gwarancja
prawidłowego unasienienia matek
Dość trudno określić dolną i górną granicę liczebności pszczół robotnic i trutni w rodzinie pszczelej. Za dolną granicę F. Ruttner (1981) przyjmuje stan liczbowy takiej rodziny, która zdolna do wychowu czerwiu trutowego, czyli liczącej ponad 500 pszczół. Bardzo silna rodzina pszczela ma 50 tysięcy robotnic od kilkuset do kilku tysięcy trutni. Zdarzają się również rodziny mające 80 tysięcy osobników.
Rodzaje matek z naturalnego wychowu
W naturze rodzina pszczela przystępuje do wychowu matki w trzech sytuacjach: gdy matka jest nieodpowiedniej jakości, gdy zginie nagle stara matka, gdy pszczoły chcą się roić.
Z tego względu matki możemy podzielić na:
- z cichej wymiany
- rojowe
- ratunkowe
Cicha wymiana następuje w tych rodzinach, których matki charakteryzują się obniżoną wartością: są stare, uszkodzone, chore, źle unasienione. Często teżwymieniane są poddane do rodzin matki innej rasy. Cicha wymiana zdarza się również kiedy matki są nadmiernie ograniczone kratą odgrodową, pyłkiem i miodem i mają utrudniony dostęp do innych części gniazda.
Matki z cichej wymiany wychowywane są w rodzinie pszczelej niezależnie od woli pszczelarza. Często zdarza się, że pszczoły zmuszają matkę pszczelą do zaczerwienia kilku wybudowanych przez nie miseczek matecznikowych. Następnie pielęgnują one od 1 do 5 mateczników do momentu, kiedy wygryzie się z nich matka pszczela. Jedna z tych matek unasienia się i rozpoczyna czerwienie. Pozostałe giną jeszcze w mateczniku lub w wyniku walki między sobą. Już po unasienieniu młodej matki często zdarza się, że w rodzinie czerwi również zostaje stara matka. W rodzinie są więc wtedy równocześnie przez pewien okres dwie matki.
Matki uzyskane z cichej wymiany są bardzo dobre kondycyjnie, ponieważ cała rodzina pielęgnuje tylko parę mateczników. Wielu hodowców dąży do wyselekcjonowania takich pszczół, które nie roiłyby się, a matki wymieniałyby się w procesie cichej wymiany.
Matki rojowe rozwijają się podczas rojenia się rodzin pszczelich. Robotnice pielęgnują wiele mateczników, znajdujących się na skraju plastra. Czasem jest ich ponad 100. Wygryza się z nich jedna matka która żądli pozostałe w matecznikach. Niekiedy wygryza się wiele matek, ale tylko jedna pozostaje w rodzinie. Pozostałe giną w wyniku walki lub wylatują z rojem. Matki rojowe są dobrze rozwinięte kondycyjnie, przekazują jednak swojej rodzinie niekorzystną cechę rojliwości.
Matki ratunkowe wygryzają się z mateczników ratunkowych. Mateczniki te są budowane "na larwach" różnego wieku w różnych miejscach plastra, w przypadku zabrania matki z rodziny lub jej zaginięcia. Wybór matki odbywa się podobnie jak opisano wcześniej. Są one jednak gorsze kondycyjnie od matek uprzednio opisywanych, ponieważ zostały wychowane na nieodpowiednich larwach. Mają też mniejszą masę. Ze względu na ilość i jakość składanych jaj matki dzielimy na:
- nieunasienione
- unasienione
- trutowe
Matki unasieniają się najczęściej między 7 a 14 dniem życia. Kilka dniu później rozpoczynają czerwienie. Do tego czasu traktowane są jako matki nieunasienione. Dopiero po rozpoczęciu składania zapłodnionych jaj są one określane jako unasienione.
Nie wszystkie matki zostają unasienione. Niekiedy jest to niemożliwe ze względu na złe warunki atmosferyczne. Zaplemnienie matki pszczelej przez trutnie następuje bowiem w czasie lotu godowego, do odbycia którego potrzebna jest odpowiednio wysoka temperatura i dobra pogoda. Jeżeli matka nie odbędzie lotu godowego zaczyna składać do komórek jaja niezapłodnione, z których rozwiną się trutnie. Podobne zjawisko następuje po kilku latach czerwienia, gdy w zbiorniczku nasiennym matki wyczerpie się zapas plemników. Larwy wylęgnięte z jaj trutowych, bywają zjadane przez pszczoły, szczególnie podczas braku pożytku pyłkowego. Dlatego czerw ten bywa rozstrzelony.
Charakterystyka matek pszczelich
cechy morfologiczne wg. Normy branżowej BN-77/9148-01
| Rodzaj cechy |
Krajowa (M) |
Kaukaska (cau) |
Krainka (car) |
| Barwa pancerza |
po stronie grzbietowej ciemnobrązowa do czarnej; strona brzuszna jaśniejsza, od szarej do czarnej |
po stronie grzbietowej ciemnoszara do czarnej; po stronie brzusznej brązowa |
po stronie grzbietowej ciemnoszara do ciemnobrunatnej; po stronie brzusznej jasno szary lub szaro-żółty |
| Owłosienie |
brązowe, płowe lub szarobrązowe |
jasnoszare do ciemnoszarego |
szare |
Minimalna masa ciała (mg)
nieunasienionych
unasienionych |
190
210 |
180
200 |
185
205 |
| Minimalna liczba rurek w obu jajnikach |
300 |
290 |
300 |
| Minimalna szerokość III i IV tergitu (mm) |
6,54 |
6,43 |
6,34 |
| Minimalna długość przedniego prawego skrzydła (mm) |
9,75 |
9,53 |
9,60 |
Terminarz czynności przy wychowie matek
| Kolejność dni |
Liczba dni |
Zjawisko, czynność |
| 1-5 |
|
|
Kontrolowanie rodziny matecznej (dostarczającej
larw do przekładania) i ewentualne poddanie jasnych plastrów do czerwienia
oraz zamknięcie matki pod izolatorem. |
| 6 |
1 |
|
Sprawdzenie czerwienia w rodzinie matecznej
i ewentualnie uwolnienie matki spod izolatora |
7
8 |
2
3 |
|
a)osierocenie rodziny wychowującej
(na produkcję mleczka)
b) poddanie ramki z miseczkami do szlifowania |
| 9 |
4 |
1 |
a)pobranie mleczka i zniszczenie mateczników
w rodzinie wychowującej
b)ułożenie gniazda rodziny wychowującej
c)przełozenie larw matecznych do miseczek i poddanie rodzinie wychowującej |
10-11
11-12 |
5
6-7 |
2
3-4 |
a)ocena przyjęcia larw
b)zniszczenie mateczników poza ramką hodowlaną |
| 13 |
8 |
5 |
Ewentualnie drugi przegląd rodziny
wychowującej i brakowanie mateczników |
14
15-17 |
9
10-12 |
6
7-9 |
Histoliza |
| 18 |
13 |
10 |
Ewentualne izolowanie mateczników |
| 19 |
14 |
11 |
a)konieczne izolowanie mateczników
b)brakowanie mateczników
c)zniszczenie mateczników poza ramką hodowlaną |
20
21 |
15
16 |
12
13 |
Dzień wygryzania się matek |
| 22 |
17 |
14 |
Brakowanie matek, znakowanie, ewentualnie
rozdysponowanie |
| 23-24 |
18-19 |
15-16 |
Rozdysponowanie matek (osadzanie w
rodzinkach weselnych) |
Znaczenie mleczka pszczelego
Ramka do hodowli trutni
|
Młoda, poddana matka
zaakceptowana przez pszczoły ulowe |
O rozwoju osobniczym larwy decyduje pokarm. Larwa robotnicy przez pierwsze 3 dni otrzymuje mleczko pszczele, potem jest ono stopniowo wymieniane na jego mieszaninę z miodem i pierzgą.
Larwa matki przez całe życie karmiona jest mleczkiem pszczelim. Wpływa ono przypuszczalnie na skrócenie okresu rozwoju matki 16 dni. Jego skład wg. Rembolda jest następujący (w %):
- woda 60%
- sucha masa 40%
- Frakcje lipidowe 10%:
- kwasy nienasycone 90%
- kwasy neutralne 2%
- lipidy neutralne 8%
- Składniki ulegające dializie(cukry, aminokwasy, witaminy) 52%
- Frakcje białkowe 38%:
- rozpuszczalne w wodzie 55%
- nierozpuszczalne w wodzie 45%
Styropianowe uliki weselne
Mleczko pszczele podawane przez karmicielki larwom matek i larwom robotnic znacznie się różni. Pokarm larw robotnic w wieku 0-36 godzin zawiera więcej białka, a pokarm larw matek w tym samym wieku zawiera więcej cukrów. W mleczku larw matek w różnym wieku jest więcej witamin w szczególności kwasu pantotenowego, Witaminy B6, a także hormonu juwenilnego.
Wielu rozróżnia 2 rodzaje mleczka białe i przezroczyste. Larwy matek otrzymują te dwa rodzaje mleczka w proporcji 1:1 zaś larwy robotnic otrzymują mleczka białego mniej lub wcale. Białe mleczko zawiera 14% białka, a przeźroczyste tylko 10%.
Choroby i wady matek pszczelich
Matki w zasadzie chorują na te same choroby co robotnice. Istnieje kilka chorób które występują tylko u matek.
Sztanca ze sztucznego tworzywa do
wykonywania woskowych miseczek matecznikowych
Nosemoza. Występuje w naszych pasiekach zarówno u pszczół robotnic jak u matek i trutni. Atakuje jelito środkowe. Tam wytwarzane są przetrwalniki. Matki zarażają się od robotnic. Na nosemozę choruje w rodzinach średnio 40% matek. Chore matki mogą również zarazić pszczoły, bowiem w kale zostawianym na plastrach znajdują się spory pasożyta.
- Choroby roztoczowe. Matka pszczela w pierwszych dniach życia może się zarazić roztoczem świdraczkiem pszczelim (Acarapis woodi). Matki starsze nie ulegają zarażeniu mimo wysokiego stopnia porażenia ich rodziny. Samice roztocza Varroa jacobsoni rzadko spotyka się na matkach pszczelich. Są one bowiem usuwane z matek przez pszczoły stanowiące ich świtę.
Mateczniki ratunkowe
w osieroconej rodzinie pszczelej
Trutowanie matek. Może być spowodowane złym unasienieniem matki na skutek złej pogody, niedorozwojem narządów rozrodczych lub gruczołów. Matki trutowieją w wieku 4-5 lat. Uważa się, że przyczyną tego jest wyczerpanie zapasu plemników w zbiorniczku nasiennym. Nie bierze się natomiast pod uwagę zmian jakie zachodzą w samych plemnikach - po jakimś czasie stają się one mniej ruchliwe. Mała żywotność plemników może być spowodowana wirusem tworzącym ziarniste wytrącenia w komórkach ścianek zbiorniczka nasiennego. Trutowienie jest także spowodowane zaleganiem spermy w jajowodach.
- Czerniawka jajników (melanoza). Czerniawka grzybiczna poraża matki w różnym wieku, a bakteryjna - tylko matki młode. Rozwijająca się grzybnia powoduje czarną pigmentację jajników. W wyniku choroby matka przestaje czerwić. Odwłok jest powiększony. Choroba może być przenoszona w trakcie unasienniania.
- Zanik tkanek. Występuje u matek dobrej jakości. Powoduje rozkład rurek jajnikowych. Produkty rozkładu są resorbowane. W końcowym stadium rurki jajnikowe nie zawierają ani dojrzałych ani rozwijających się jaj. Objawem jest rozrost ciała tłuszczowego i zmniejszenie ilości hemolimfy. Nie stwierdzono czynnika chorobotwórczego.
Sprzęt do znakowania matek pszczelich
Kamienie kałowe. Występują w jelicie tylnym. Kolor mają różny od żóltego do czrnego. W skład ich wchodzi przede wszystkim kwas moczowy. Utrudniają matce wydalanie kału. Przyczyną ich powstawania są przede wszystkim zaburzenia w przemianie materii.
- Inne anomalie u matek pszczelich. W okresie bezpożytkowym mogą wygryzać się matki karłowate lub z niedorozwiniętymi skrzydłami. Przyczyną jest nieodpowiednie odżywianie oraz przekładanie sbyt starych larw. Może to powodować uszkodzenie jajników. W wyniku zaburzeń rozwoju osobniczego powstają gynandromorfy. Matka pszczela ma wówczas zarówno cechy meśkie jak i żeńskie. Na przykład głowę ma taką jak trutnia a tułów jak u matki. Rzadką cechą jest cyklopowatość. Matka ma wówczas jedno oko lub oczy zbliżone do siebie. Różny też może być kolor oczu.
Wychów matek jest zajęciem pasjonującym. Może przynieść przy tym realny pożytek w postaci wartościowych matek pszczelich, o które obecnie tak trudno.
Powrót do oferty
